تعریف سواد از نگاه سازمان جهانی یونسکو | جدیدترین تعریف

تعریف سواد از نظر سازمان جهانی یونسکو دائما در حال تغییر بوده است. تاکنون 4 تعریف اساسی برای سواد در جهان اعلام شده است که همگی از طرف یونسکو بوده است.

با مطالعه این مقاله مطمئن هستم آنچه قبلا راجع به باسواد بودن یا بی سواد بودن در ذهنتان بوده است تغییر خواهد کرد.

این مقاله از آن جهت در این سایت قرار گرفت که همه ی والدین دوست دارند فرزند خود را با سواد تربیت کنند و گمان می کنند اگر فرزندشان سواد خواندن و نوشتن داشته باشد و یا تحصیلات عالی داشته باشد یا به زبان خارجی صحبت کند، … با سواد است در صورتیکه متاسفانه این والدین دوست داشتنی اشتباه می کنند.

تعریف سواد از آنچه ما در ذهن خود داریم فرسنگها فاصله دارد. ما برای تربیت کودک خود باید نگرش خودمان را عوض کنیم. پدران و مادران ما تعریف سواد را فقط تحصیلات عالی می دانستند و دلیل عقب ماندگی کشور عزیزمان و بیکاری فرزندان این والدین گرامی، در تعاریف سواد در ادامه ذکر می شود:

سال‌ها دل طلب جام جم از ما می‌کرد، وآنچه خود داشت ز بیگانه تمنا می‌کرد.

گوهری کز صدف کون و مکان بیرون است، طلب از گمشدگان لب دریا می‌کرد.

” غزل شماره 143 دیوان حافظ “

سالهاست که ایرانیان تعریف سواد را از طریق بزرگان علم و فرهنگ خود خوانده اند ولی از آنجا که ما ایرانیان بیگانه پرست هستیم، منتظر می مانیم تا سخنی از زبان خارجی ها بیرون بیاید و آنرا سرلوحه کارهایمان قرار دهیم.

جدیدترین تعریف از سواد را قرن ها پیش، سعدی علیه الرحمه در گلستان بیان کرد و یونسکو در قرن 21 به آن رسیده است و همان حرف ها را به زبان خودش اعلام کرده است.

سعدی شیرازی می فرماید:

« دو کس رنج بیهوده بردند و سعی بی فایده کردند: یکی آن که اندوخت و نخورد، و دیگر آن که آموخت و عمل نکرد.

علم چندان که بیشتر خوانی. چون عمل در تو نیست نادانی

نه محقق بود نه دانشمند، چارپایی بر او کتابی چند

آن تهی مغز را چه علم و خبر، که بر او هیزم است یا دفتر »

” باسواد کسی است که بتواند از خوانده‌ها و دانسته‌های خود، تغییری در زندگی خود ایجاد کند “. این جدیدترین تعریف یونسکو از سواد است. یونسکو آخرین تعریف خود از سواد را به 3 تعریف قبلی اضافه کرده است و قبلی ها را حذف نکرده است.

شاید جالب باشد بدانید که جهان آنچنان در حال تحول است که در طی یک قرن، چهار بار تعریف سواد تغییر کرده است و بعضی از ماها هنوز در اولین تعریف آن گیر کرده ایم و حاضر نیستیم نظرمان را تغییر بدهیم و یک قدم به سمت تعریف های بعدی گام برداریم.

با تعریف جدیدی که یونسکو ارایه داده است، فرد باسواد کسی است که توانایی تغییر (Change) را دارد. در این تعریف، باسواد کسی است که بتواند با آموخته‌هایش، تغییری در زندگی خود ایجاد کند. البته از نظر من بعنوان نویسنده ی این مقاله، کسی که بتواند در زندگی خود و دیگران تغییر ایجاد کند باسواد است.

مروری کوتاه بر تعریف سواد از ابتدا تا امروز:

♻️ اولین تعریف با سواد بودن :
توانایی خواندن و نوشتن

✅ اولین تعریفی که از سواد در اوایل قرن بیستم ارائه شد، صرفا به توانایی خواندن و نوشتن زبان مادری معطوف بود. طبق این تعریف، فردی با سواد محسوب می‌شد که توانایی خواندن و نوشتن زبان مادری خود را داشته باشد.

♻️ دومین تعریف سواد :
توانایی خواندن و نوشتن بعلاوه ی یاد گرفتن رایانه و یک زبان خارجی

✅ در اواخر قرن بیستم، سازمان ملل تعریف دومی از سواد را ارائه کرد. در این تعریف جدید، علاوه بر توانایی خواندن و نوشتن زبان مادری، توانایی استفاده از رایانه و دانستن یک زبان خارجی هم اضافه شد. بدین ترتیب به افرادی که توان خواندن و نوشتن، استفاده از رایانه و صحبت و درک مطلب به یک زبان خارجی را داشتند، باسواد گفته می شد. قاعدتا طبق این تعریف بسیاری از دانشجویان و دانش‌آموختگان دانشگاهی کشور ما بی‌سواد محسوب می‌شوند چون دانش زبان خارجی بیشتر افراد کم است.

♻️سومین تعریف سواد :
توانایی خواندن و نوشتن بعلاوه ی یاد گرفتن رایانه و یک زبان خارجی به اضافه ی ۱۲ نوع سواد متفاوت :

✅ سازمان ملل در دهه دوم قرن ۲۱، باز هم در مفهوم سواد تغییر ایجاد کرد. در تعریف سوم کلا ماهیت سواد تغییر یافت. مهارت‌هایی اعلام شد که داشتن این توانایی‌ها و مهارت‌ها مصداق باسواد بودن قرار گرفت. بدین ترتیب شخصی که در یک رشته دانشگاهی موفق به دریافت مدرک دکترا می شود، حدود ۵ درصد با سواد است. این مهارت‌ها عبارت اند از:

۱- سواد عاطفی : توانایی برقراری روابط عاطفی با خانواده و دوستان

۲- سواد ارتباطی : توانایی برقراری ارتباط مناسب با دیگران و دانستن آداب اجتماعی و آداب معاشرت

۳- سواد مالی : توانایی مدیریت مالی خانواده، دانستن روش‌های پس‌انداز و توازن دخل و خرج

۴- سواد رسانه‌ای : این که فرد بداند کدام رسانه معتبر و کدام نامعتبر است و توانایی حضور مناسب و موثر در شبکه های اجتماعی

۵- سواد تربیتی : توانایی تربیت فرزندان به نحو شایسته

۶- سواد رایانه‌ای : دانستن مهارت‌های استفاده از رایانه و بکار بردی آنها در راه رسیدن به اهداف و استفاده از فضای وب

۷- سواد سلامتی : دانستن اطلاعات مهم درباره تغذیه سالم و کنترل بیماری‌ها

۸- سواد نژادی و قومی : شناخت نژادها و قومیت‌ها بر اساس احترام و تبعیض نگذاشتن.

۹- سواد بوم شناختی : دانستن راه‌های حفاظت از محیط زیست.

۱0- سواد تحلیلی : توانایی شناخت، ارزیابی و تحلیل نظریه‌های مختلف و ایجاد استدلال‌های منطقی بدون تعصب و پیش فرض.

۱۱- سواد انرژی : توانایی مدیریت مصرف انرژی.

۱۲- سواد علمی : علاوه بر سواد دانشگاهی، توانایی بحث یا حل و فصل مسائل با راهکارهای علمی و عقلانی مناسب.

✅ از آن جا که با سواد بودن به یادگیری این مهارت‌ها وابسته شد، قاعدتا سیستم آموزشی کشورها هم باید متناسب با این مهارت‌ها، تغییر رویه می‌داد که متاسفانه فعلا سیستم آموزشی کشور ما، هنوز هیچ تغییری در زمینه آموزش مهارت‌های فوق نکرده است.

♻️ چهارمین ‌و جدیدترین تعریف:
علم با عمل معنا می‌شود

✅ به تازگی «یونسکو» یک بار دیگر در تعریف سواد تغییر ایجاد کرد. در این تعریف جدید، توانایی ایجاد تغییر، ملاک با سوادی قرار گرفته است، یعنی شخصی با سواد تلقی می‌شود که بتواند با استفاده از خوانده‌ها و آموخته‌های خود، تغییری در زندگی خود ایجاد کند.

✅ در واقع، این تعریف مکمل تعریف قبلی است؛ چراکه، صرفا دانستن یک موضوع به معنای عمل به آن نیست. در صورتی که مهارت‌ها و دانش آموخته شده باعث ایجاد تغییر معنادار در زندگی شود، آن گاه می‌توان گفت این فرد، انسانی با سواد است.

نویسنده : محمود حسنی زاده مدیر وبسایت بلز (  www.bells.ir  )